Experts in aanpassen: Nomad van Jeroen Toirkens

Khalkh vrouw zet haar huis op

In Gemak in Den Haag is tot en met 5 juni 2011 een prachtige fototentoonstelling te zien van Jeroen Toirkens. In de afgelopen 11 jaar reisde hij elf keer naar nomadische volken op het noordelijk halfrond. Hij bleef dan een tijdje bij ze, maakte contact, werd soms heel vriendelijk ontvangen en soms liep het wat stroef, en fotografeerde hun leven. Walvisvangst, opbreken van het kamp, opnieuw opbouwen van de yurt, sledehonden voeren, rendieren op de taiga, paardenrennen in Mongolië, het zijn allemaal onderdelen van het leven van de nomaden die Jeroen fotografeerde tussen 1999 en 2010.

De tentoonstelling begint met een gigantische kaart van de wereld, waarop de wereldwijde migratie van de mens is aangegeven vanaf het ontstaan van de mens in Afrika 200.000 jaar geleden. Doordat de jaren zijn aangegeven dat de verspreiding zich voltrok, zie je de snelheid van migratie. De rondtrekkende stammen deden er 160.000 jaar over om Europa te bereiken en zich daar te settelen. Groenland werd pas héél laat bereikt, 196.000 jaar na het vertrek vanuit Afrika. Dat betekent dat Groenland nog maar 4000 jaar bewoond wordt! Een heel jonge bevolking. Ook verwonderlijk: 14.000 jaar geleden werd de Beringstraat overgestoken bij Alaska, en vrijwel meteen daarna trekt deze bevolking door naar Zuid Amerika! Verbazingwekkend dat het zuiden van dat continent zo snel bereikt is. Het noordelijk deel van Amerika moet niet veel soeps zijn geweest in die tijd, anders waren de mensen niet in zo'n sneltreinvaart doorgetrokken.

Khalkh in de Gobiwoestijn

De redenen van het verder trekken van een volk? Het zal te maken hebben met bevolkingsgroei op één plaats, waardoor er te weinig voedsel was en verderop naar meer voedsel gezocht werd, ook voor de dieren bij de bevolkingsgroep. Onderlinge strijd zorgt voor verplaatsing van mensen, of een klimatologische reden (bv een ijstijd) maakt het onmogelijk op die plek te blijven. Nomaden van nu hebben voor een deel waarschijnlijk nog steeds diezelfde redenen om verder te trekken. Maar er zit nu een flinke adder onder het gras: bestuurders van veel landen houden niet van nomadische volken. Die zijn niet te tellen, niet te regelen, niet te controleren. Het vereist van een redegring een flinke mate van 'loslaten' om nomaden hun gang maar laten gaan. Veel nomaden worden dan ook verzocht of gedwongen om zich te settelen en wonen nu een stenen of houten huizen. Ze trekken helemaal niet meer rond, of alleen in bepaalde periodes van het jaar. Een dramatische ontwikkeling? Zijn ze nu ineens geen nomaden weer? De fototentoonstelling laat de bezoekers daarover nadenken, en geeft er eigenlijk ook een antwoord op. Wij als toeschouwers bepalen niet of deze volken nog nomaden zijn, dat bepalen zij zelf, dat voelen zij zelf. Hun levenswijze is gewijzigd, maar veel kernwaarden uit hun traditionele leven zitten nog steeds in hun huidige leven verweven. Daardoor kunnen zij zich nog net zo sterk Inuit, Nenets, Kyrgyz, Sami, Yörük, Kazakh, of Dukha voelen.

Dukha jongen op schommel

De Dukha trok heel erg mijn aandacht. Dit volk woont nu in Mongolië en werd in de jaren '80 van de vorige eeuw door het Russische communistische regime gedwongen hun rondtrekkende leven op te geven en zich te settelen in 'collectieven'. Dit deden ze. Na het uiteenvallen van de Sovjet-Unie waren ze weer vrij en kozen ze er zelf voor om hun traditionele leven weer op te pakken. De ongeveer 40 families trokken de taiga in en begonnen weer rond te trekken. Er zijn nog maar 200 tot 400 Dukha! Wat extreem weinig! Hoe lang blijft dit volk bestaan? Hoe lang wil de jongere generatie blijven rondtrekken?
Mooi bij de foto's van de Dukha is de tegenstelling in traditie en techniek: tegen een yurt staat een rij zonnepanelen, ín de tent werkt de tv. Een jongen speelt met een zelfgemaakte schommel tussen twee bomen, terwijl een broertje met de magische kubus speelt. Transport gaat via de rug van het rendier of met een moderne sneeuwscooter.

Er wordt een filmpje getoond, gemaakt tijdens de reizen van Jeroen. IJs, sneeuw, bittere kou. De Inuit Paulus Larsen was vroeger alleen jager, nu is hij o.a.ook een gids voor  toeristen. Een Inuit is aan het woord en vertelt over de veranderde levensstijl. Niet alleen door druk van de regering of de komst van moderne technologie, ook door de klimaatsverandering. IJsberen, zeehonden en walrussen worden gevangen op het ijs, maar als er geen ijs is, wordt de vangst moeilijk. 'Maar', vertelt deze man 'als nomadisch volk moet je je steeds aanpassen. En dat doen wij. Wij zijn experts in aanpassen'.

Meer over de nomaden en de foto's van Jeroen Toirkens op de site Nomadslife.
Bij de tentoonstelling verscheen een prachtig boek met nog veel meer foto's dan op de tentoonstelling. Jelle Brandt Corstius (die een paar keer met Jeroen mee ging op zijn reizen) schreef het essay in het boek.

Bekijk en beluister een interview met Jeroen Toirkens over dit project 'Nomad'.

Jeroen Toirkens | NomadsLife from e-photoreview on Vimeo.