Een uitvaartcentrum om kunst te kijken

In december 2007 ging in Nederland een ongewoon museum open: het Uitvaart Museum Tot Zover. Een uitvaartmuseum? Op een begraaf- een crematieplaats? Bizar. Ik hoorde pas in 2011 van dit museum en vond het raar. En een raar museum wil ik graag bezoeken! Toeval wilde dat ik net in het Tropenmuseum De Dood Leeft had bezocht. Tropenmuseum en Tot Zover verwijzen naar elkaar in beide tentoonstellingen, een logische link.

Het voelt bijna ongepast om het terrein van De Nieuwe Ooster (de enorm grote begraafplaats, crematorium en gedenkpark) op te lopen en bij de receptie te zeggen: "Ik kom voor het museum". De meeste mensen komen hier voor een uitvaart of bezoek aan een graf. Ik kom voor cultuur, voor een uitje. De receptioniste antwoord vriendelijk: "Gaat u maar hier rechts de hoek om, dan komt u bij het uitvaartcafé, daar is ook de ingang van het museum". Uitvaartcafé?
Ik merk dat ik die Nederlandse houding tegenover de dood heb, de dood is eng, akelig, daarbij ga je niet in een café zitten! Maar ach, elk mens heeft af en toe een kopje koffie of thee nodig, ook als je je familiegraf net hebt schoongemaakt en verse bloemen hebt gebracht. Of een museum hebt bezocht.


Dit culturele uitje is er wel één die tot nadenken aanzet, meer dan de tentoonstelling in het Tropenmuseum. Daar wordt de dood toch meer wetenschappelijk en antropologisch bekeken. Hier in de tentoonstelling Afterlife - Kunst over de eindbestemming zijn de doden fysiek zo dichtbij, dat ze bijna tastbaar worden. Dat zorgt ervoor dat je een tentoonstelling toch anders bekijkt. Zo heb ik het tenminste ervaren. (Wat zou een bezoekersonderzoek hier interessant zijn!!!!)

Het uitvaartmuseum heeft een vaste collectie met daarin oude haarschilderijen, dodenmaskers, kisten en urnen, ingrediënten voor een moderne moslim-uitvaart zoals lotuspoeder, kamfer en musk. Er is uitleg over balsemen, het opmaken van het lichaam van de overledenen en er wordt haarfijn uitgelegd hoe een crematie in zijn werk gaat. Daarnaast is er nu veel ruimte voor moderne kunst. Voor de tentoonstelling Afterlife zijn kunstwerken met relatie tot de dood bijeen gebracht.

Voor haar werk belde Melanie Bonajo met negen mediums om over spiritualiteit te praten. Zij stelde via de mediums vragen aan de doden over een kunstwerk voor het hiernamaals. Geen gewone vragen aan de doden!




De mediums met hun cold-reading techniek hadden vaak dus iets meer creativiteit nodig dan normaal. Hieruit maakte Bonajo een kunstwerk dat omschreven wordt als een herinterpretatie van o.a. geruststellende clichés die mediums aan hun bellers meegeven. Moeilijk uit te leggen, moeilijk te snappen, maar de herinterpretatie van "Your Karma is leaking" vond ik goed vormgegeven.

De Colombiaanse kunstenaar Oscar Muñoz maakte van staal en was het werk Aliento (adem). Het zijn spiegels waarop portretjes te voorschijn komen als je je adem ertegen blaast. De portretjes zijn van overledenen uit de krant. Deze mensen bliezen hun laatste adem al uit en met jouw levensadem maak je ze weer even zichtbaar, ze zijn er weer even. Als jij weer inademt, verdwijnt hun afbeelding alweer en zijn ze weg. De tegenstelling tussen ons rijk van de levenden en hun rijk van de doden is hiermee zichtbaar. Ik ben hier, zij zijn daar, ik wek ze even tot leven, maar snel trekken ze zich weer terug in het dodenrijk. Onvatbaar.
Een prachtig werk! (ik sprak iemand in het museum die er niet tegen wilde/durfde te blazen. Het bracht de dood te dichtbij. Je bent op maar een paar centimeter afstand van dat portretje).

Even verderop daagt Dame Mitchel de geesten uit om hun aanwezigheid te bewijzen. Geesten schijnen energie aan de omgeving te onttrekken en dan daalt de temperatuur. Aan de wand zijn vele thermometers geplaatst. Geestig, haha.

In de vaste tentoonstelling heb ik met aandacht staan kijken naar het instrumentarium om iemand te verzorgen na de dood. Er zijn huidskleurige dopjes die achter de oogleden geschoven kunnen worden, zodat die mooi bol blijven, spul om de huid een beetje bol te laten lijken, mond-opvul-dingetjes, lijm (waarvoor?), tape, matte poeder, vleeskleur spray, modeling wax, pleister spray, geurverdrijvers. Een vak apart om dat te doen. Ja, best een beetje griezelig.....

Een vitrine verder zie ik iets moois, een urn van papier, opgebouwd uit brieven, notities, belangrijke stukken en persoonlijke schrijfsels van de overledenen. Wat mooi! 

 

 Na een kopje thee in het uitvaartcafé (dat gewoon café Roosenburgh heet) wandel ik door het buitengebeuren, want ook daar is een boel te zien. Met een audiotour loop je door het park langs de graven, luisterend naar twee zieners die vertellen over wat zij zagen toen zij dezelfde route aflegden. Roerend, lollig (over olifanten), beetje raar, verstild en ook mooi. De route eindigt bij een kunstwerk (er staan er verschillenden in het hele park, o.a iets leuks met tango) van Nathalie Bruys. Het heet Galactic Computer, Portal Machine. Het is een capsule waar je heel comfortabel ik kunt zitten, afgesloten van de buitenwereld. Een druk op de knop start een klankinstallatie van 15 minuten. Sluit je ogen of kijk uit het raam op het dak. Of doe als ik, probeer te achterhalen hoe die klanken eruit komen, wat die houten kastjes doen. Ook alweer zo'n bijzondere ervaring!

Ja, het uitvaartmuseum Tot Zover is een beetje raar, maar heel erg de moeite waard om te bezoeken. De sterke band met de locatie is een grote toevoeging aan het verhaal dat verteld wordt. De kunst laat de dood van vele verschillende kanten zien en maakt het 'enge' minder eng.

Afterlife - Kunst over de eindbestemming
te zien t/m 1 juli 2012
Nederlands Uitvaart Museum Tot Zover
Kruislaan 124
1097 GA Amsterdam
dinsdag t/m zondag 11.00 - 17.00 uur
www.totzover.nl 
Zie ook www.totzoverjijenik.nl/


PS de groene foto (tweede foto in dit blog) is van een kunstwerk van Xu Bing en heet Where does the dust itself collect. De letters op de grond worden gevormd door uitsparingen in een laag stof. Dat wit/grijze stof is verzameld in Manhattan net na de ramp met de Twin Towers.